کاربرد فیلترها

فیلتر ها صفحاتی از جنس شیشه پلاستیک یا ژلاتین هستند که در مقابل لنز قرار داده می­شوند تا باعث تغییراتی در کیفیت نور شوند.استفاده ازپاره­ای از آنها در عکاسی جدی ضروری است اما استفاده نکردن از تعداد زیادی از آن­ها هیچ تغییری­در کیفیت عکس شما نخواهد داشت. این گونه فیلترها چندان واجب و ضروری نیستند. در استفاده کردن از فیلتر ها باید هم محتاط بود و هم دقیق.
در مورد نکته اول باید گفت

 که هوس خرید فیلتر بیشتر، چیزی است که عده ­ای با دیدن عکس­های زیبا و رنگی بروشور های کارخانه ­های سازنده ­ی فیلتر، تحریک و خریدار هر چه بیشتر فیلتر­ها می­شوند. در صورتیکه ممکن است هر کدام از آنها در سال یک یا دو بار و شاید هم هیچگاه مورد استفاده واقع نشود. این مسئله بخصوص در مورد فیلترها­ی جلوه­های ویژه صادق است.

اما در مورد نکته دوم باید در نظر داشت که هر چیزی در جلوی لنز قرار می­گیرد باعث انکسار جذب و افت نور می­شود و از اینرو در نور سنجی دوربین و میزان نور درست به فیلم تاثیر می­گذارد. وظیفه عکاس این است که این کمبود و اختلاف نور را محاسبه و جبران کند.
هر فیلتر دارای یک فاکتور است که بیان گر ضریب افت یا تاثیر فیلتر بر روی نور است و باید در محاسبات منظور شود. به عنوان مثال اگر نور سنجی از یک صحنه برابر 16/f و S 125 باشد و شما بخواهید از یک فیلتر پولار ایزر با فاکتور 2 که معمولا به صورت X2 نوشته می­شود استفاده می­کنید باید مقدار نور دهی به دوربین را در حال استفاده از فیلتر دو برابر کنید. یعنی یا دیافراگم را بازتر کنید وروی 11/f بگذارید و یا سرعت شاتر را نصف و S 60 کنید چرا که فیلتر پولارایز با فاکتور دو باعث می­شود که مقدار نور  به اندازه50% افت کند. اگر چند فیلتر روی  دوربین بسته شده باشند  باید فاکتور های آن­ها را در هم ضرب کرد و فاکتور نهایی را در محاسبات منظور کرد. اگر فاکتور نهایی X4  باشد دو پله و اگر X8 باشد باید سه پله دیافراگم را بیشتر باز کرد. برای فهمیدن فاکتور هر فیلتر باید به بروشور های راهنمای فیلتر مربوطه مراجعه کرد.
اما اگر دور بین شما مجهز به نور سنجی از درون لنز یا TTL باشد نور سنج این افت و تغییر نور را محاسبه و مقدار نور لازم را به شما نشان خواهد داد و احتیاج به هیچ گونه محاسبه­ای جهت  استفاده فیلتر ها از سوی عکاس نیست. چند نمونه از فیلترهای معروف و مورد احتیاج به این ترتیب هستند.
فیلتر UV
جو زمین همیشه حاوی مقداری اشعهUV یا ماورا بنفش است که از خارج کره زمیت وارد آن می­شود. هر چه در جو بالاتر برویم مقدار این اشعه  بیشتر می­شود. طوری که 1000 متر بالا رفتن در ارتفاع بالا دو برابر شدن UV می­شود. از این رو در ارتفاعات کوهستانی این اشعه بسیار بیشتر از نقاط کم ارتفاع یا شهری است.
اشعهUV  با چشم قابل رویت نیست اما فیلم دوربین میتواند آنرا ببیند. اگر صاحب عکس­هایی هستید که علیرغم رعایت کلیه نکات عکاسی گوشه­ ای از آن مانند یک تکه ابر سفید شده است به معنی نفوذ اشعه UV به دوربین شما است. جهت جلو گیری از چنین اتفاقاتی ازفیلتر UV استفاده می­شود. این فیلتر از جنس شیشه و شفاف و غیررنگی است و از رایج­ترین و ارزان ترین فیلترهای موجود است. با استفاده از آن می­توانید مطمئن شوید که اشعهUV  توسط این فیلتر جذب و به درون دوربین راه پیدا نخواهد کرد. هم­چنین فیلتر UV تا حدی باعث نفوذ در مه و آلودگی هوا می­شود
فیلتر UV  تاثیری روی رنگ و نور دهی به عکس ندارد واز این رو به عنوان یک فیلتر محافظ لنز هم به کار می­رود. اصولا جهت جلو گیری از نفوذ گرد و غبار به سطح لنز از ضربه و فشار فیلتر UV می­تواند خیلی موثر باشد. اگر فشار و ضربه­ای از روبه رو به لنز شما وارد می­شود که در مورد من بارها و به کرات اتفاق افتاده است در نهایت فیلتر می­شکند و باعث نجات و حفظ شیشه لنز می­شود و بدین وسیله یک فیلتر چند هزار تومانی باعث نجات لنزی چند ده هزار تومانی می­شود. برای هر لنز خود داشته باشید.
فیلتر Skylight
فیلتر اسکای لایت عملکردی مشابه فیلترUV دارد. یعنی می­تواند جهت جلوگیری از نفوذ اشعه UV و نفوذ در غبار و مه به کار می­رود. این فیلتر یک تون صورتی کمرنگ در عکس ایجاد می­کند ولی فیلترUV عمدتا تون آبی کمرنگ در عکس پدید می­آورد. علاوه بر این در عکاسی پرتره زیر سایه درختان تون آبی کمرنگی روی پوست ایجاد می­شود که فیلتر Skylight می­تواند این تون را از بین ببرد و تصویر را تا حدی گرم­تر کند. از آن­ جایی که تاثیر این فیلتر روی عکس­ها نا چیز است از این فیلتر هم  می­توان جهت محافظت لنز استفاده کرد ودائم روی لنز بسته شده بلشد.
فیلتر پولارایزر
نور در همه جهات وبا تمام زوایا حرکت می-کند و به سطح اشیا برخورد می­کند و سپس در تمام جهات ممکنه منعکس می­شود. اما در سطوح غیر فلزی و مخصوصا آب و شیشه امواج نوری  پس از برخورد با سطح آنها  فقط در یک جهت انعکاس پیدا می­کنند که اصطلاحا می­گویند امواج پولاریزه یا قطبی شده­اند. امواج نوری پولاریزه باعث انعکاس روشنایی زننده و کم رنگ شدن جسم می­شوند. جهت خنثی کردن این تاثیر از فیلتر پولارایزر استفاده می­شود.
فیلتر پولارایزر که از دو صفحه شیشه­ای متحرک تشکیل شده است مانع و سدی بر سر راه این امواج ایجاد و از ورود آن­ها به دوربین جلوگیری می­کند. هر گاه این فیلتر را جلوی نور خورشید بگیرید و صفحه­ی جلویی آنرا آهسته بچرخانید متوجه تاثیر این فیلتر در بلوکه کردن امواج نوری پولاریزه خواهید شد. هر چه بیشتر صفحه ­ی جلویی را بچرخانید متوجه تاثیر بیشتر فیلتر روی امواج پولاریزه خواهید شد در نتیجه می­توان گفت که فیلتر پولارایزر واقعا نور را از یک فیلتر یا صافی می­گذراند.
تصاویری که با استفاده از فیلتر پولارایزر گرفته شده­اند واضح­تر و دارای غلظت رنگ بالاتری هستند چرا که فیلتر پولارایزر مه و غبار را می­شکند و فاصله های دور را واضح به نظر می­رساند. بعلاوه این فیلتر می­تواند انعکاس تصویر را در شیشه و سطح آب از بین ببرد. مثلا در عکاسی از درون ویترین و یا افراد درون اتومبیل این فیلتر انعکاس سطح شیشه را از بین می­برد و اشیا آن سوی شیشه را واضح نشان می­دهد. همین عمل را می­تواند در مورد آب انجام دهد. یعنی با چرخاندن صفحه جلویی این فیلتر می­توانید درون و عمق آب رودخانه و کف یک استخر را عکاسی کنید.
یکی دیگر از تاثیرات این فیلتر روی رنگ آبی آسمان است. چنانچه خورشید در سمت راست شما قرار گرفته باشد و زاویه 90 با آسمان داشته باشد از طریق چرخاندن صفحه­ی جلویی فیلتر می­توانید آسمان را آبی تر کنید. این کار هیچ تاثیری در دیگر نقاط سوژه نخواهد گذاشت اما جهت استفاده آن باید محتاط بود چرا که آسمان خیلی از مواقع به اندازه کافی آبی هست و پر رنگ کردن آن باعث تاریک شدن آسمان می­شود طوری که عده­ای با دیدن عکس فکر می­کنند که عکس در شب گرفته شده است.
این فیلتر در ابتدای صبح و غروب که خورشید در آسمان پائین تر است حداکثر تاثیر را روی عکس می­گذارد و باعث وضوح و پر رنگ شدن رنگ های سوژه می­شود. فیلتر پولارایزر دارای فاکتورX4  است یعنی در هنگام استفاده از آن دیافراگم باید دو پله بیشتر باز شود و یا شاتر دو پله بیشتر باز شود و یا شاتر دو پله کم تر شود. این کار باعث کم شدن سرعت شاتر می­شود و اگر از فیلم­های کند استفاده می­شود، حتما باید از سه پایه استفاده کرد. 
فیلترهای تعادل رنگ
نور در بهترین مواقع روز دارای حرارتی معادل K 5500 است. اما در تمام طول روز این حرارت را ندارد. در هنگام صبح و عصر حرارت نور به K 2500 می­رسد. بعلاوه در روزهای ابری هم کیفیت و حرارت رنگ نور پائین می­آید. در زیر نور لامپ­های الکتریکی هم رنگ نور عوض می­شود و در نتیجه روی فیلم عکاسی تاثیر می­گذارد. جهت تصحیح رنگ نور یا ایجاد تعادل رنگ نور و افزایش یا کمتر کردن رنگ نور می­توان از فیلترهای مخصوص این کار استفاده کرد.
این فیلترها به دو گروه عمده تقسیم می­شوند: فیلترهای سرد کننده و گرم کننده. گروه اول عمدتاً به رنگ زرد هستند و جهت پایین آوردن حرارت رنگ نور استفاده می­شوند. این گروه با شماره­های 85 ، 81 و 80 کدبندی شده­اند و در انواع A ، B و C وجود دارند. به عنوان مثال فیلتر 81C حرارت رنگ را از K 3600 به K 3200تنزل می­دهد و جهت گرم نشان دادن رنگ صحنه­های اول صبح و یا روزهای ابری مناسب است. فیلترهای گروه 85 جهت فیلم­های نور مصنوعی تولید شده­اند و با فیلم­های معمولی استفاده نمی­شوند.
گروه دوم فیلترهای تعادل رنگ از فیلترهایی به رنگ آبی تشکیل شده­اند و دارای کدبندی 80 و 82 و مدل­های A ، B ، C و D هستند. این گروه از فیلترها جهت بالا بردن حرارت رنگ نور استفاده می­شوند. مثلاً فیلتر 80A می­تواند حرارت رنگ نور را از K 2350 به K 3400 و یا از K 3200 به K 5500 برساند. این تیپ فیلترها برای صحنه­های بسیار زرد و گرم درست شده­اند، مثل صحنه­های دارای نورپردازی با لام­های هالوژن و یا لامپ­های الکترونیکی و یا نور زردرنگ عصرها و صبح­ها. با استفاده از این فیلترها رنگ زرد نور حذف و تصویر حالت طبیعی­تری به خود خواهد گرفت.
فیلترهای تعادل یا تصحیح رنگ هم دراای فاکتور خاص خود هستند و نمونه­های پررنگ آنها، فاکتورهای بالاتری دارند و حتماً باید در هنگام استفاده آنها فاکتور فیلتر را در محاسبات منظور کرد. استفاده از این فیلترها جهت تصحیح رنگ در عکاسی رنگی است و تأثیری در عکاسی سیاه و سفید ندارند.
فیلترهای تصحیح رنگ نور لامپ مهتابی
نور لامپ مهتابی، تولید رنگ نامطلوبی روی عکس­هایی که در زیر آن گرفته می­شوند، می­کند. اگر مهتابی از نوع نور روز باشد، یعنی نور آن کمی زرد باشد، تون سبز رنگی در عکس ایجاد خواهد شد و اگر مهتابی نور سفید داشته باشد، تون قهوه­ای ـ سبزی در عکس به وجود خواهد آمد. جهت از بین بردن این تون­های ناخواسته در مورد لامپ­ های مهتابی­ های نور روز فیلتر FL-D و در مورد لامپ­ های مهتابی سفید فیلتر FL-W به کار می­رود.
فیلترهای نیمه رنگی
فیلترهای نیمه رنگی که به Halfgradient مشهور هستند از شیشه­ هایی که نصف آنها شفاف و نیمه دیگر آنها رنگی است، تشکیل شده­اند. نیمه رنگی آنها به تدریج رنگ فیلتر را به خود می­گیرد تا در هنگام استفاده باعث تغییر ناگهانی در عکس نشوند. استفاده عمده از این فیلترها برای پایین آوردن رنگ سفیدی آسمان و یا نشان دادن ابرها به رنگی به غیر از سفید است و یا در صحنه ­هایی که اختلاف نوری زیادی بین نقاط مختلف وجود دارد، می­توانند این اختلاف را کمتر نمایند.
عکاسی از منظره ­هایی که آسمان ابری و یا خیلی سفید در آنها وجود دارد، تولید تصاویری نامطلوب می­کند و علاوه بر این روشنی بیش از حد ابرها باعث می­شود که دریچه دیافراگم را بیشتر ببندیم، در نتیجه سایر نقاط عکس و یا سوژه اصلی در عکس تاریک ظاهر می­شوند. با فیلترهای نیمه رنگی می­توان تا حدی از روشنی آسمان کاست و دیافراگم را تا حدی بیشتر باز کرد.
فیلترهای نیمه رنگی در رنگ­های مختلفی وجود دارند، اما جهت استفاده آنها باید از رنگی استفاده شود که رنگ غیرطبیعی ایجاد نکنند. به عنوان مثال رنگ ابرها و یا آسمان هیچوقت صورتی نمی ­شودو در صورتی که دربین این فیلترها این رنگ وجود دارد. فیلتر نیمه رنگی سیاه یا دودی رنگ، بر روی عکس رنگ خاصی ایجاد نمی­کند، بلکه مقداری از روشنایی آسمان را کم می­کند.
فیلترهای عکاسی سیاه و سفید
فیلم سیاه و سفید، نمی­تواند مانند چشم ما و یا فیلم رنگی، رنگ­ها را ببیند و روی خود منعکس کند، بلکه رنگ­ها به صورت تون خاکستری بر روی عکس ظاهر خواهند شد. فیلترها در عکاسی سیاه و سفید، جهت به وجود آوردن و یا تقویت این تون­ها استفاده می­شوند.
در بین فیلترهای این گروه می­توان از فیلتر زرد رنگ K2 که جهت بیشتر کردن کنتراست بین آسمان و ابر به کار می­رود نام برد. فیلتر قرمز رنگ 25A کنتراست بین رنگ آبی و سبز را بالا می­برد. فیلتر سبز رنگ X1 می­تواند جهت زنده نشان دادن رنگ پوست بر روی فیلم سیاه و سفید به کار رود و بعلاوه می­تواند جهت عکاسی منظره تون­های سبزرنگ را به طور مجزا روی فیلم نشان دهد. فیلتر زرد ـ سبز یا XO برای عکاسی پرتره در هوای آزاد و فیلتر نارنجی که جهت بالا بردن کنتراست بین رنگ قرمز و زرد است در صحنه­ های منظره و یا غروب آفتاب استفاده می­شوند.
فیلتر کلوزآپ
فیلترهای کلوزآپ جهت عکاسی از اشیاء بسیار کوچک به کار می­روند. عکاسی از اشیاء ریز بدون فیلترهای کلوزآپ فقط بخش خیلی کوچکی از عکس را می­پوشاند و جزئیات آنها را دقیق نشان نمی­دهد. از طرفی دیگر نزدیک شدن بیشتر به سوژه امکان ندارد و باعث تار شدن تصویر می­شود. با بستن فیلترهای کلوزآپ می­توان بیشتر به سوژه نزدیک شد و عکس بزرگتری از ان گرفت.
فیلترهای کلوزآپ را با شماره­های 1، 2، 3 و 4 مشخص می­کنند. شماره یک آن برای عکاسی در فاصره 50 تا 100 سانتی­متر، شماره دو فاصله 5/33 تا 50 سانتی­متر، شماره سه فاصله 25 تا 5/33 سانتی­متر و شماره 4 جهت عکاسی در فاصله 19 تا 25 سانتی­متر به کار می­روند. می­توان این فیلترها را به صورت دوتایی یا سه تایی و چهار تایی با هم مورد استفاده قرار داد. اگر این فیلترها با هم روی لنز استفاده شوند، باید شماره بالاتر را اول روی لنز سوار کرد و سپس به ترتیب شماره­های پایین­تر را روی لنز سوار کرد.
استفاده از فیلتر کلوزآپ عمق میدان را کاهش می­دهد. در نتیجه هنگام عکاسی با آنها باید سعی کرد که حتی المقدور دریچه دیافراگم را ببندیم و برای این کار باید سوژه دارای نورپردازی زیادی باشد.

فیلترهای جلوه­ های ویژه
این گروه از فیلترها، بسیار زیاد هستند و در دسته بندی­های مختلف وجود دارند و فقط تولید جلوه­ای ویژه بر روی عکس دارند و نداشتن آنها هم باعث خراب شدن و یا پایین آمدن عکس­ها نخواهد بود.
تأثیر فیلتر ستاره­ای بر چراغ­ها
دسته­ای از آنها به فیلترهای منشوری معروف هستند و تصاویری چندتایی از سوژه روی عکس درست می­کنند. دسته­ای دیگر به فیلترهای ستاره­ای مشهور هستند و در صورت تماس نور خورشید و یا چراغ­ها به آنها، ستاره­های گوناگون از دو وجهی تا چند وجهی تولید می­کنند. دسته­ای دیگر فیلترهای رنگی هستند که در گوشه و کنار یا وسط عکس رنگ­های مختلفی در کنار و یا دور سوژه ایجاد می­کنند. بعضی دیگر سوراخی در وسط خود دارند که به شکل کلید، گل، قلب و ... وجود دارد و تصویر اصلی را درون خود نشان می­دهند. بعضی دیگر هم شکل سوژه را به نحوی تغییر می­دهند، مثل فیلتر Softner که تصویر را نرم می­کند و شکل رمانتیک به آن می­دهد و یا فیلتر Diffuser که آن هم تغییراتی در شکل تصویر به شکل نرم کردن آن انجام می­دهد.
لیست این تیپ فیلترها شاید پایانی نداشته باشد، چرا که هر چند وقتی فیلترهایی جدید از این دست طراحی و به بازار می­آیند. خرید این دسته از فیلترها را باید با دقت و احتیاط انجام داد، چرا که شما می­توانید هزاران و بلکه میلیون­ها عکس بردارید، بدون اینکه احتیاج به حتی یک عدد از این فیلترها داشته باشید. استفاده از این فیلترها بیشتر تفنن اس تا نیاز.
سیستم­های مختلف فیلتر
فیلترها از نظر فرم و شکل ظاهری خود به دو دسته تقسیم می­شوند: فیلترهای پیچی و فیلترهای کشویی. نوع اول سیستم غالب و قدیمی است که فیلترهای این مدل، به دور دهانه لنز پیچ می­شوند و از نظر فرم ظاهری هم این فیلترها گرد و مدور هستند. اما سیستم مدل کشویی،‌چیزی است که اولین بار شرکت فیلتر سازی کوکین Cokin فرانسه اختراع و عرضه کرد. در این سیستم فیلترها به شکل چهارگوش و صفحه­ای تخت هستند. یک حفلقه گرد و توخالی به عنوان آداپتور به دور لنز بسته می­شود. سپس یک قاب نگهدارنده فیلتر به صورت کشویی درون این حلقه قرار می­گیرد و در پایان صفحه فیلتر چهارگوش به صورت کشویی درون نگهدارنده فیلتر قرار اده می­شود.
این دو سیستم دارای مزایا و اشکالات خاص خود هستند، در سیستم پیچی بستن فیلتر سریع­تر انجام می­شود و خود فیلتر هم وزن و حجم زیادی ندارد. بعلاوه زمانی که با دوربین عکاسی نمی­شود، فیلتر می­تواند روی لنز باشد. اما در این سیستم اگر دو یا سه فیلتر را به طور هم­زمان روی لنز ببندید، در گوشه­های عکس لک­های سیاهی ایجاد و عکس را خراب می­کند. این حالت بخصوص در لنزهای واید شدیدتر است.
این اشکال به خطای ویگنت Vignette معروف است. نکته آخر اینکه در استفاده از فیلترهای نیمه رنگی Halvgradient نمی­توان مقدار قسمت رنگی فیلتر را پایین و یا بالا برد و مثلاً اگر آسمان  تصویر را بپوشاند، نمی­توان تمام آسمان را رنگی کرد.
سیستم فیلترهای کشویی تولید خطای Vignette در عکس نمی­کند و گوشه­ های عکس سیاه نمی­شود. بعلاوه در فیلترهای نیمه رنگی با لغزاندن فیلتر درون کشویی، عکاس هر چقدر از آسمان را که میل داشته باشد، می­تواند رنگ کند. اما این سیستم گران­تر از فیلترهای پیچی است و کل سیستم از تعداد اجزای بیشتری تشکیل شده است و نگهداری آنها جای بیشتری اشغال می­کند و نکته آخر اینکه در مواقعی که با دوربین عکاسی صورت نمی­گیرد، این فیلترها باید از روی دوربین باز شوند، وگرنه امکان قرار دادن آنها در کیف و یا جای دیگر وجود ندارد.
خطای ویگنت باعث سیاه شدن گوشه ­های عکس می­شود
خرید فیلتر
جهت خرید فیلترهای پیچی، باید اندازه قطر لنز خود را بدانید و فیلتری با همان قطر برای دوربین بخرید. این اندازه پیشت درپوش دوربین، جلوی لنز و یا در دفترچه راهنمای لنز نوشته شده است. اندازه معمولی و استاندارد برای برای لنزهای واید و نرمال mm 52 است. اما این اندازه در لنزهای تله ممکن است بیشتر باشد و مثلاً mm 58 باشد. در نتیجه اگر شما یک فیلتر پولارایزر برای لنز نرمال خود به قطر mm 52 تهیه کنید، باید یک پولارایزر دیگر هم جهت لنز تله خود به قطر mm 58 تهیه کنید. این مسئله خرج و هزینه بیشتری را به شما تحمیل خواهد کرد و از طرفی تعداد فیلترهای شما را ناخواسته بیشتر خواهد کرد. از اینرو اگر یک نوع فیلتر را برای لنزهای مختلف مورد استفاده قرار خواهید داد، همیشه فیلتری برای بزرگترین لنز خود تهیه کنید. در مثال بالا فیلتری mm 58 خریداری و سپس حلقه آداپتور یا تبدیلی جهت استفاده از فیلتر mm 58 بر روی لنز mm 52 تهیه کنید. قیمت یک آداپتور بسیار ارزان­تر از یک فلیتر مجزا اس. هیچ وقت هم عکس این مسیر را طی نکنید. یعنی فیلتر کوچک برای لنز بزرگ، چرا که باعث کمتر وارد شدن نور به لنز و در نتیجه خراب شدن عکس می­شود.